piątek, 11 października 2019

Polski cmentarz wojenny w Shahrisabz (Uzbekistan)

We wrześniu razem z moją dziewczyną spędziłem wakacje w Uzbekistanie. Jednym z punktów naszej wycieczki były odwiedziny w miejscowości Shahrisabz, miejscu narodzin największego uzbeckiego wodza i władcy - Tamerlana Chromego. Przygotowując się do tej wycieczki (bo najlepiej do Shahrisabz pojechać przy okazji pobytu w Samarkandzie, miasta bowiem dzieli ok. 90 km), natrafiliśmy na informację, że na terenie miasta znajduje się polski cmentarz wojenny z lat 40-tych XX w. Szybko doszliśmy do wniosku, że po prostu musimy odwiedzić także to miejsce.

Po obejrzeniu największych atrakcji Shahrisabz, powoli zbierając się do powrotu do Samarkandy, poprosiliśmy naszego kierowcę (w Uzbekistanie bardzo popularne jest wynajmowanie "taksówkarzy" do przejazdów między miastami) aby zawiózł nas jeszcze na polską nekropolię. W pierwszej chwili zrobił on wielkie oczy i szczerze przyznał, że nigdy nie słyszał o takim cmentarzu, my jednak nalegaliśmy i przekonywaliśmy, że taki jest gdzieś tutaj na pewno, ba, jest nawet bardzo niedaleko miejsca, w którym akurat byliśmy. Nasz kierowca nie do końca nam chyba uwierzył, ale w trakcie kiedy my jeszcze robiliśmy zdjęcia i oglądaliśmy pamiątki, to on poszedł pogadać z innymi Uzbekami-kierowcami i oznajmił nam zadowolony, że on już wszystko wie. Po pierwsze opowiedział nam, że polskiego cmentarza to już od dawna nie ma, bo został zniszczony w czasach ZSRR i obecnie stoi na jego miejscu szkoła. Jest jednak, i to akurat po drodze, pomnik upamiętniający polskich żołnierzy i bez problemu tam podjedziemy. I tak trafiliśmy na niewielki skrawek terenu, zaraz obok wielopasmowej drogi, poświęcony Polakom zmarłym w Uzbekistanie w 1942 r.




Całość cmentarza podzielona została na dwie części. W pierwszej z nich trafiamy na symboliczny pomnik oraz kilka tablic z wypisanymi nazwiskami 256 zmarłych żołnierzy Armii Krajowej.


† 
TU SPOCZYWAJĄ 
POLACY 
256 ŻOŁNIERZY 
ARMII POLSKIEJ 
NA WSCHODZIE 
GEN. WŁ. ANDERSA 
I OSOBY CYWILNE 
BYLI JEŃCY 
WIĘŹNIOWIE 
SOWIECKICH ŁAGRÓW
ZMARLI W 1942 R. 
W DRODZE DO OJCZYZNY

CZEŚĆ ICH PAMIĘCI 

BU YERGA 
POLYAKLAR – 
GEN. V. ANDERSNING 
SHARQDAGI 
POLYAK ARMIYASINNIG 
256 NAFAR ASKARI 
VA POLYAK FUQAROLARI 
SOBIQ HARBIY ASIRLAR 
VA SOVET LAGERLARINING 
MAHBUSLARI 
QO’YILGAN 

ULAR 1942 YILDA 
Q’Z VATANLARIGA 
QAYTAYOTIB VAFOT ETDILAR 
ULARNING 
 ULANNING XOTIRASI OLDIDA BOSH EGAMIZ 

1942

Do tego, w jednym rogu, znajduje się, zachowany obelisk z pierwotnej nekropolii.


ZWŁOKI TWE NA 
OBCZYŹNIE 
LECZ DUCH W POLSCE 
MIĘDZY SWYMI 

ZMARŁYM W SŁUŻBIE 
DLA POLSKI 
GDP 
LUCY SIEL[…(1)] 1942

Na 10 tablicach wypisano 256 osób, zmarłych w 1942 r. Wskazano stopień, imię i nazwisko oraz wiek zmarłego.


Poniżej pełny spis wszystkich osób, upamiętnionych na cmentarzu w Shahrisabz:
st. strz. Władysław Adamski (l. 39)
Józef Aleksandrowicz (l. 33)
strz. Józef Aleksandrowicz (l. 32)
strz. Aleksander Aleksiejew (l. 47)
strz. Czesław Andrzejewski (l. 32)
st. strz. Józef Antków (l. 24)
strz. Stanisław Atamaniuk (l. 20)
strz. Bolesław Augustowski (l. 37)
strz. Władysław Babuszka (l. 20)
szer. Szymon Baliński (l.45)
st. strz. Bolesław Bałdysz (l. 20)
kan. Józef Banasik (l. 36)
junak Stanisław Bazan (l. 17)
strz. Kazimierz J. Bekienbach (l. 34)
strz. Teofil Berkowski (l. 33)
strz. Edward Białczak (l. 21)
strz. Leon Bielaczyc (l. 32)
ppor. Józef Bienicki (l. 41)
kan. Antoni Bistuła (l. 30)
kpr. Emil Bitner (l. 44)
kan. Bronisław Bledziewski (l. 40)
strz. Jan Bluszczak (l. 33)
st. sierż. Edward Bohusz (l. 45)
sierż. Zdzisław Bonikowski (l. 44)
strz. Walenty Borek (l. 31)
strz. Marian Borkowski (l. 19)
plut. Stanisław Borkowski (l. 37)
st. strz. Bronisław Brączkowski (l. 42)
plut. Stanisław Buciuto (l. 32)
strz. Józef Bugajak (l. 36)
kan. Antoni Bukowski (l. 42)
junak Eugeniusz Bukowy (l. 13)
strz. Franciszek Bułach (l. 24)
por. Mikołaj Buśkiewicz (l. 47)
strz. Stanisław Charytowicz
strz. Kazimierz Chlistowski (l. 34)
szer. Julian Chodanionek (l. 30)
strz. Jan Chodosz (l. 39)
kan. Henryk Cichoński (l. 27)
chor. Grzegorz Czerwiński (l. 58)
ppor. Kazimierz Czerwiński (l. 43)
junak Stanisław Czerwonka
strz. Wiktor Czubkowski (l. 34)
junak Jan Dadak (l. 15)
ppor. Władysław Datkiewicz (l. 35)
strz. Ignacy Dembkowski (l. 32)
kpr. Władysław Domański (l. 26)
strz. Henryk Donga (l. 35)
strz. Henryk Drągowski (l. 22)
sierż. Teodor Dryg (l. 44)
kpt. Piotr Dubaniewicz (l. 47)
kan. Stanisław Duda (l. 28)
strz. Michał Dudojć (l. 23)
strz. Adam Dudzik (l. 33)
strz. Józef Duniec (l. 35)
plut. Wacław Dusoge (l. 48)
strz. Piotr Dyczko (l. 30)
sierż. Józef Dzikowski (l. 45)
strz. Gustaw Fajngold
junak Czesław Fedok
strz. Michał Fedorczuk (l. 22)
saper Hieronim Fedorowicz (l. 20)
strz. Czesław Firmanty (l. 29)
ppor. Karol Fiszer (l. 32)
kpr. Jan Fliciński (l. 32)
st. strz. Sylwester Froń (l. 33)
st. strz. Mikołaj Fudel (l. 34)
st. strz. Franciszek Gadacz (l. 39)
strz. Stanisław Glik (l. 28)
kpr. Jan Gnidec
strz. Stefan Gojrzewski (l. 19)
strz. Franciszek Golec (l. 40)
kpr. Stanisław Gołąb (l. 27)
strz. Jan Gortych (l. 23)
kpr. Stanisław Gorzeń (l. 36)
strz. Mieczysław Gosk (l. 23)
strz. Jan Grydziuk (l. 53)
strz. Andrzej Grzemski (l. 32)
bomb. Stanisław Gumola (l. 43)
strz. Aleksander Gurbiel (l. 32)
strz. Piotr Habrych (l. 43)
strz. Franciszek Hajduk (l. 33)
strz. Stanisław Hajtałowicz (l. 33)
kpr. Henryk Himmler
kpr. Bohdan Iwanowski (l. 39)
plut. Placyd Jabłuszewski (l. 42)
bomb. Roman Jandy (l. 28)
strz. Stanisław Janik (l. 37)
strz. Kazimierz Jankowski (l. 35)
strz. Piotr Janocha (l. 27)
strz. Wincenty Jaraszkiewicz (l. 37)
strz. Józef Jarosławski (l. 19)
szer. Kazimierz Jarzębowski (l. 39)
plut. Alfons Jasiński (l. 38)
strz. Ignacy Jasiński (l. 30)
kpr. Bolesław Jewsiewicki (l. 37)
st. strz. Aleksander Jurczak (l. 47)
st. strz. Sylwester Kaczmarek (l. 26)
strz. Roman Kajdas (l. 19)
bomb. Stanisław Kaliszewski (l. 31)
bomb. Paweł Kallas (l. 27)
strz. Edward Kaniuk (l. 27)
strz. Ludwik Kapusta
strz. Józef Kardasz (l. 26)
kpr. Stanisław Kartanowicz (l. 42)
strz. Leib Kitmacher (l. 29)
strz. Jan Kłos (l. 37)
sap. Stanisław Kmiotek (l. 38)
strz. Józef Koch (l. 36)
junak Feliks Kogut (l. 12)
junak Stanisław Kogut (l. 17)
junak Władysław Kogut (l. 11)
strz. Wincenty Kołacz (l. 23)
strz. Stanisław Kołodziej (l. 33)
strz. Franciszek Kompała (l. 23)
strz. Jan Kosiło (l. 37)
strz. Zbigniew Kostecki (l. 20)
strz. Mikołaj Kowal (l. 19)
strz. Edward Kraiński (l. 19)
strz. Edward Krasiński (l. 19)
mjr Stanisław Kruszyński (l. 43)
st. strz. Józef Kubinkiewicz (l. 42)
strz. Czesław Kuczyński (l. 21)
kpr. Józef Kuder (l. 26)
strz. Jerzy Kuderna (l. 25)
junak Ludwik Landa (l. 16)
strz. Antoni Langa (l. 43)
strz. Stefan Lewandowski (l. 37)
strz. Michał Łuczko (l. 22)
strz. Mikołaj Łukomski (l. 36)
strz. Antoni Machnicki (l. 42)
strz. Antoni Majewski (l. 49)
strz. Tadeusz Makar (l. 21)
strz. Jan Małek (l. 27)
strz. Stanisław Mańkiewicz (l. 23)
strz. Mateusz Mańko (l. 37)
st. strz. Stanisław Mańkowski (l. 30)
bomb. Jan Marciniak (l. 38)
strz. Bronisław Menciuk (l. 35)
strz. Piotr Mendryk (l. 31)
strz. Bronisław Micek (l. 20)
strz. Witold Miczejko (l. 24)
bomb. Bronisław Milewski (l. 32)
plut. Edward Musierowicz (l. 41)
st. strz. Józef Napierała (l. 36)
junak Władysław Niczko (l. 13)
strz. Józef Nowacki (l. 36)
plut. Jan Nowicki (l. 47)
strz. Konrad Nyklasa (l. 39)
strz. Jan Olchowski
sierż. Jan Oliwka (l. 45)
st. strz. Jan Olszak (l. 37)
strz. Abraham Opfer (l. 28)
strz. Jan Osuch (l. 37)
kan. Wacław Otłowski (l. 33)
plut. Stanisław Paciorek (l. 44)
junak Antoni Pastuszenia (l. 15)
bomb. Józef Pęcherek (l. 31)
strz. Józef Picyk (l. 29)
junak Józef Piotrowski (l. 14)
strz. Józef Polowiec (l. 31)
strz. Kazimierz Poniatowski (l. 23)
strz. Stanisław Porolniczak (l. 29)
strz. Stanisław Przybyła (l. 29)
strz. Czesław Puciło (l. 24)
st. strz. Wacław Pugacz (l. 40)
strz. Bronisław Radzian (l. 38)
strz. Leon Rajman (l. 23)
strz. Włodzimierz Rakiecki (l. 37)
strz. Władysław Ratajczyk (l. 33)
strz. Michał Romanow (l. 20)
strz. Franciszek Romunt (l. 36)
strz. Romuald Rosberger
strz. Riwa Rozenstrauch
kpr. Jan Różycki (l. 44)
strz. Józef Rudek (l. 38)
kpr. Zygmunt Rydzyński (l. 37)
strz. Henryk Rytelewski (l. 34)
strz. Ludwik Rzepka (l. 34)
sierż. Wacław Salicki (l. 34)
junak Edward Sapielarz (l. 16)
strz. Kazimierz Schabowski (l. 19)
strz. Jan Siczek (l. 35)
strz. Bronisław Siedlecki (l. 35)
strz. Stanisław Sikora (l. 33)
plut. Piotr Sirko (l. 42)
junaczka Janina Socha (l. 15)
strz. Zbigniew Sowa (l. 19)
strz. Stefan Sowiński (l. 43)
st. strz. Edmund Spychała (l. 33)
mjr Mieczysław Stalewicz
strz. Wacław Stankiewicz (l. 22)
ppor. Witold Starzyński (l. 37)
strz. Michał Staszek (l. 23)
kpr. Józef Stawiarski (l. 27)
mjr Mieczysław Stecewicz (l. 48)
kpr. Władysław Stefanowicz (l. 36)
junak Witold Stefanowski (l. 14)
st. strz. Józef Steinmetz (l. 31)
strz. Bronisław Stosik (l. 31)
strz. Emil Streicher (l. 32)
kpr. Władysław Sugier (l. 38)
kpr. Jan Szarejbrowski (l. 36)
strz. Franciszek Szczypiński (l. 24)
strz. Jerzy Szparaga (l. 15)
strz. Abraham Szulc (l. 20)
strz. Kazimierz Szydłowski (l. 33)
kan. Jan Szyszko (l. 36)
junak Józef Ściański (l. 12)
plut. pchor. Czesław Śwital (l. 22)
strz. Władysław Taczycki (l. 32)
st. strz. Józef Talik (l. 32)
por. Olgierd Tarasiewicz (l. 41)
kan. Tadeusz Tobiasz (l. 34)
strz. Józef Tokarski (l. 19)
strz. Wacław Tołwiński (l. 35)
strz. Jan Tomankiewicz (l. 35)
strz. Stanisław Tomczak (l. 34)
strz. Benjamin Tomkiewicz (l. 23)
st. strz. Sylwester Troń (l. 33)
strz. Stanisław Tumiński (l. 27)
strz. Jan Turczyn (l. 21)
strz. Stanisław Tylek (l. 34)
strz. Walenty Tylkowski (l. 36)
ppor. Franciszek Tymkiewicz (l. 33)
szer. Walenty Urban (l. 45)
por. Franciszek Uszyński (l. 56)
strz. Marcin Warda (l. 30)
kpr. Leonard Wasilewski (l. 43)
strz. Edmund Wereszczyński (l. 44)
strz. Jan Wieczorek (l. 42)
strz. Franciszek Wiertelak (l. 29)
strz. Władysław Wilczek (l. 17)
strz. Stanisław Wiśniewski (l. 33)
strz. Stanisław Witwicki (l. 33)
strz. Emil Wojda (l. 30)
strz. Józef Worek (l. 38)
strz. Jan Wójcik (l. 29)
strz. Szczepan Wójcik (l. 26)
strz. Mieczysław Wrzesiński (l. 34)
kan. Marian Zabłocki (l. 38)
strz. Józef Zaboklicki (l. 32)
kpr. Mikołaj Zakrzewiński (l. 26)
strz. Wiktor Zakrzewski (l. 39)
ochotn. Ewa Załęska (l. 26)
junak Zbigniew Zarzycki (l. 13)
junak Józef Zawadzki (l. 13)
strz. Bolesław Ziemba (l. 19)
strz. Franciszek Ziemba (l. 35)
strz. Jan Ziemiański (l. 35)
kpr. Klaudiusz Zwański
junak Adam Zych (l. 17)
strz. Józef Żak (l. 19)
strz. Władysław Żebro (l. 28)
strz. Bolesław Żuchowski (l. 30)
strz. Jan Żurakowski (l. 17)
Jak już wspomniałem oryginalny cmentarz został zlikwidowany. Na szczęście w 1952 r. w Londynie ukazała się publikacja "Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie w latach 1939-1946" i to w oparciu o znajdujące się tam spisy odtworzono listę zmarłych żołnierzy, pochowanych na cmentarzu w Shahrisabz. Publikacja w całości jest dostępna w Bibliotece Cyfrowej Ośrodka Karta, link poniżej:
http://www.dlibra.karta.org.pl/dlibra/doccontent?id=30907

W drugiej części nekropolii umieszczono 20 symbolicznych mogił oraz jedyny zachowany oryginalny nagrobek z pierwotnego, zniszczonego, cmentarza.



Oryginalny nagrobek poświęcony jest Winie Chądzyńskiej, zmarłej 3 kwietnia 1942 r.


WINA(2)
 CHĄDZYŃSKA-DAG[…(3)

 UKOCHANE SŁONECZKO ADAMA(4)
 ZGASŁO 3 KWIETNIA 1942 
I TU SPOCZYWA 

 ZIEMIO OBCA 
CIĘŻKĄ BYŁAŚ JEJ w ŻYCIU 
BĄDŹ JEJ LEKKĄ w ŚMIERCI 

MÓJ DUCH NIE OPUŚCI CIĘ NIGDY 
CMW.DOK

Co ciekawe, cmentarz posiada swojego uzbeckiego opiekuna. Podczas gdy my chodziliśmy między tablicami i obeliskami oraz robiliśmy zdjęcia on przysiadł na cmentarnym murku i jak już zobaczył, że zamierzamy się zbierać zawołał nas do siebie. Po krótkiej rozmowie poprosił nas o wpisanie się na listę odwiedzających (we wrześniu przed nami była tylko jedna osoba, a my byliśmy tam już pod koniec miesiąca) oraz wręczył nam ulotkę dotyczącą polskim cmentarzom wojennym w Uzbekistanie.

To była dla nas cenna i ważna wizyta.

(1) napis nieczytelny
(2) Wacława
(3) nagrobek uszkodzony
(4) Adam Graber – narzeczony Wacławy Chądzyńskiej, zginął 8 maja 1944 r. pod Monte Cassino

13 komentarzy:

  1. Piękne opracowanie, przywrócona pamięć. ZW

    OdpowiedzUsuń
  2. Witam,
    Też piszemy bloga, ale o podróżach.
    W pisanym teraz poście chcielibyśmy się powołać na Pana powyższy post. Czy ewentualnie możemy w naszym blogu zamieścić link do Pana bloga?
    Proszę o informacje, o ile Pan ją posiada:
    1. Skąd wiadomo, że oryginalny nagrobek to nagrobek Wacławy Chądzyńskiej? nie ma jej na liście pochowanych osób na cmentarzu.
    2. Skąd wiadomo, że była to narzeczona Adama Grabera, który zginął pod Monte Cassino?

    Gratulujemy wytrwałości i dociekliwości.

    Pozdrawiamy
    Lila i Jurek
    www.podrozeliliijurka.blogspot.com

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Witam, bardzo dziękuję za wcześniejsze zapytanie i oczywiście proszę śmiało zamieścić na swojej stronie link do mojego wpisu :) Natomiast co do pytań:
      1. wiadomo, gdyż jej imię i nazwisko znajdują się na tym nagrobku (co widać chociażby na zdjęciu); nie umieszczałem jej natomiast wśród wcześniej wymienionych osób, ponieważ stworzona lista obejmuje jedynie osoby wskazane na tablicach, znajdujących się w pierwszej, wojskowej części nekropolii. Zachowany nagrobek Wacaławy Chądzyńskiej jest w części cywilnej.
      2. to już efekt moich własnych poszukiwań, byłem ciekawy kim jest tajemniczy "Adam" z inskrypcji. Niestety już nie pamiętam jak do tego dotarłem, ale widzę, że obecnie wystarczyć wpisać w google nazwiska narzeczonych i wyskakuje kilka ciekawych wyników :)

      W razie jakichś dalszych pytań, z chęcią spróbuję pomóc.

      Pozdrawiam,
      BCz

      Usuń
  3. Dziękujemy za szybką odpowiedź. Jak opublikujemy nasz post to damy znać. Wczoraj natomiast opublikowaliśmy post o Samarkandzie. Link tu: https://podrozeliliijurka.blogspot.com/2019/05/4-uzbekistan-samarkanda-jedno-z.html
    Pozdrawiamy

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. W uzupełnieniu informuję, że opublikowaliśmy nasz post o Shahrisabz. Jest w nim link do Pańskiego bloga. Nasz link: https://podrozeliliijurka.blogspot.com/2020/08/5-uzbekistan-szahirsabz.html

      Pozdrawiamy

      Usuń
    2. Bardzo dziękuję za informację! :)

      Usuń
  4. Ja tam byłem w maju 2018. Cmentarzem opiekował się miejscowy staruszek i on również był w posiadaniu księgi pamiątkowej. Przykre, że tak niewielu Polaków zagląda na ten cmentarz - średnio 1-2 wpisy w miesiącu. Smuci i dziwi, bo sam cmentarz położony jest w dogodnym miejscu.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Bardzo sympatyczny człowiek, opowiedział nam w kilku słowach o cmentarzu :) I tak, też zwróciliśmy uwagę na to, że niewiele osób tam dociera. Natomiast co do dogodności miejsca to ja to inaczej pamiętam, ale może dlatego, że odwiedziliśmy to miejsce wracając z Ak-Saraj i musieliśmy na dziko pokonać kilkupasmową ulicę... ;)

      Usuń
  5. Вялікае дзякуй! Знайшла сярод пахаваных брата сваёй бабулі Менцюка Браніслава. Родам з Беларусі, з вёскі Канюшаўшчына. Я нават уявіць сабе не магла, што ён можа быць пахаваны ва Узбекістане!!! Шукалі ўсюды, толькі не там, ужо доўгі час.

    OdpowiedzUsuń
  6. Dobry wieczor,
    czy posiada Pan jeszcze jakies inne zdjecie tablicy, na ktorej umieszczone jest nazwisko Wladyslawa Niczko? Pytam, gdyz byl to moj kuzyn.
    Pozdrawiam
    Robert Niczko

    OdpowiedzUsuń