We wrześniu razem z moją dziewczyną spędziłem wakacje w Uzbekistanie. Jednym z punktów naszej wycieczki były odwiedziny w miejscowości Shahrisabz, miejscu narodzin największego uzbeckiego wodza i władcy - Tamerlana Chromego. Przygotowując się do tej wycieczki (bo najlepiej do Shahrisabz pojechać przy okazji pobytu w Samarkandzie, miasta bowiem dzieli ok. 90 km), natrafiliśmy na informację, że na terenie miasta znajduje się polski cmentarz wojenny z lat 40-tych XX w. Szybko doszliśmy do wniosku, że po prostu musimy odwiedzić także to miejsce.
Po obejrzeniu największych atrakcji Shahrisabz, powoli zbierając się do powrotu do Samarkandy, poprosiliśmy naszego kierowcę (w Uzbekistanie bardzo popularne jest wynajmowanie "taksówkarzy" do przejazdów między miastami) aby zawiózł nas jeszcze na polską nekropolię. W pierwszej chwili zrobił on wielkie oczy i szczerze przyznał, że nigdy nie słyszał o takim cmentarzu, my jednak nalegaliśmy i przekonywaliśmy, że taki jest gdzieś tutaj na pewno, ba, jest nawet bardzo niedaleko miejsca, w którym akurat byliśmy. Nasz kierowca nie do końca nam chyba uwierzył, ale w trakcie kiedy my jeszcze robiliśmy zdjęcia i oglądaliśmy pamiątki, to on poszedł pogadać z innymi Uzbekami-kierowcami i oznajmił nam zadowolony, że on już wszystko wie. Po pierwsze opowiedział nam, że polskiego cmentarza to już od dawna nie ma, bo został zniszczony w czasach ZSRR i obecnie stoi na jego miejscu szkoła. Jest jednak, i to akurat po drodze, pomnik upamiętniający polskich żołnierzy i bez problemu tam podjedziemy. I tak trafiliśmy na niewielki skrawek terenu, zaraz obok wielopasmowej drogi, poświęcony Polakom zmarłym w Uzbekistanie w 1942 r.
Po obejrzeniu największych atrakcji Shahrisabz, powoli zbierając się do powrotu do Samarkandy, poprosiliśmy naszego kierowcę (w Uzbekistanie bardzo popularne jest wynajmowanie "taksówkarzy" do przejazdów między miastami) aby zawiózł nas jeszcze na polską nekropolię. W pierwszej chwili zrobił on wielkie oczy i szczerze przyznał, że nigdy nie słyszał o takim cmentarzu, my jednak nalegaliśmy i przekonywaliśmy, że taki jest gdzieś tutaj na pewno, ba, jest nawet bardzo niedaleko miejsca, w którym akurat byliśmy. Nasz kierowca nie do końca nam chyba uwierzył, ale w trakcie kiedy my jeszcze robiliśmy zdjęcia i oglądaliśmy pamiątki, to on poszedł pogadać z innymi Uzbekami-kierowcami i oznajmił nam zadowolony, że on już wszystko wie. Po pierwsze opowiedział nam, że polskiego cmentarza to już od dawna nie ma, bo został zniszczony w czasach ZSRR i obecnie stoi na jego miejscu szkoła. Jest jednak, i to akurat po drodze, pomnik upamiętniający polskich żołnierzy i bez problemu tam podjedziemy. I tak trafiliśmy na niewielki skrawek terenu, zaraz obok wielopasmowej drogi, poświęcony Polakom zmarłym w Uzbekistanie w 1942 r.
Całość cmentarza podzielona została na dwie części. W pierwszej z nich trafiamy na symboliczny pomnik oraz kilka tablic z wypisanymi nazwiskami 256 zmarłych żołnierzy Armii Krajowej.
†
TU SPOCZYWAJĄ
POLACY
256 ŻOŁNIERZY
ARMII POLSKIEJ
NA WSCHODZIE
GEN. WŁ. ANDERSA
I OSOBY CYWILNE
BYLI JEŃCY
WIĘŹNIOWIE
SOWIECKICH ŁAGRÓW
ZMARLI W 1942 R.
W DRODZE DO OJCZYZNY
CZEŚĆ ICH PAMIĘCI
BU YERGA
POLYAKLAR –
GEN. V. ANDERSNING
SHARQDAGI
POLYAK ARMIYASINNIG
256 NAFAR ASKARI
VA POLYAK FUQAROLARI
SOBIQ HARBIY ASIRLAR
VA SOVET LAGERLARINING
MAHBUSLARI
QO’YILGAN
ULAR 1942 YILDA
Q’Z VATANLARIGA
QAYTAYOTIB VAFOT ETDILAR
ULARNING
ULANNING XOTIRASI OLDIDA BOSH EGAMIZ
1942
Do tego, w jednym rogu, znajduje się, zachowany obelisk z pierwotnej nekropolii.
ZWŁOKI TWE NA
OBCZYŹNIE
LECZ DUCH W POLSCE
MIĘDZY SWYMI
ZMARŁYM W SŁUŻBIE
DLA POLSKI
GDP
LUCY SIEL[…(1)] 1942
Na 10 tablicach wypisano 256 osób, zmarłych w 1942 r. Wskazano stopień, imię i nazwisko oraz wiek zmarłego.
st. strz. Władysław Adamski (l. 39) Józef Aleksandrowicz (l. 33) strz. Józef Aleksandrowicz (l. 32) strz. Aleksander Aleksiejew (l. 47) strz. Czesław Andrzejewski (l. 32) st. strz. Józef Antków (l. 24) strz. Stanisław Atamaniuk (l. 20) strz. Bolesław Augustowski (l. 37) strz. Władysław Babuszka (l. 20) szer. Szymon Baliński (l.45) st. strz. Bolesław Bałdysz (l. 20) kan. Józef Banasik (l. 36) junak Stanisław Bazan (l. 17) strz. Kazimierz J. Bekienbach (l. 34) strz. Teofil Berkowski (l. 33) strz. Edward Białczak (l. 21) strz. Leon Bielaczyc (l. 32) ppor. Józef Bienicki (l. 41) kan. Antoni Bistuła (l. 30) kpr. Emil Bitner (l. 44) kan. Bronisław Bledziewski (l. 40) strz. Jan Bluszczak (l. 33) st. sierż. Edward Bohusz (l. 45) sierż. Zdzisław Bonikowski (l. 44) strz. Walenty Borek (l. 31) strz. Marian Borkowski (l. 19) plut. Stanisław Borkowski (l. 37) st. strz. Bronisław Brączkowski (l. 42) plut. Stanisław Buciuto (l. 32) strz. Józef Bugajak (l. 36) kan. Antoni Bukowski (l. 42) junak Eugeniusz Bukowy (l. 13) strz. Franciszek Bułach (l. 24) por. Mikołaj Buśkiewicz (l. 47) strz. Stanisław Charytowicz strz. Kazimierz Chlistowski (l. 34) szer. Julian Chodanionek (l. 30) strz. Jan Chodosz (l. 39) kan. Henryk Cichoński (l. 27) chor. Grzegorz Czerwiński (l. 58) ppor. Kazimierz Czerwiński (l. 43) junak Stanisław Czerwonka strz. Wiktor Czubkowski (l. 34) junak Jan Dadak (l. 15) ppor. Władysław Datkiewicz (l. 35) strz. Ignacy Dembkowski (l. 32) kpr. Władysław Domański (l. 26) strz. Henryk Donga (l. 35) strz. Henryk Drągowski (l. 22) sierż. Teodor Dryg (l. 44) kpt. Piotr Dubaniewicz (l. 47) kan. Stanisław Duda (l. 28) strz. Michał Dudojć (l. 23) strz. Adam Dudzik (l. 33) strz. Józef Duniec (l. 35) plut. Wacław Dusoge (l. 48) strz. Piotr Dyczko (l. 30) sierż. Józef Dzikowski (l. 45) strz. Gustaw Fajngold junak Czesław Fedok strz. Michał Fedorczuk (l. 22) saper Hieronim Fedorowicz (l. 20) strz. Czesław Firmanty (l. 29) ppor. Karol Fiszer (l. 32) kpr. Jan Fliciński (l. 32) st. strz. Sylwester Froń (l. 33) st. strz. Mikołaj Fudel (l. 34) st. strz. Franciszek Gadacz (l. 39) strz. Stanisław Glik (l. 28) kpr. Jan Gnidec strz. Stefan Gojrzewski (l. 19) strz. Franciszek Golec (l. 40) kpr. Stanisław Gołąb (l. 27) strz. Jan Gortych (l. 23) kpr. Stanisław Gorzeń (l. 36) strz. Mieczysław Gosk (l. 23) strz. Jan Grydziuk (l. 53) strz. Andrzej Grzemski (l. 32) bomb. Stanisław Gumola (l. 43) strz. Aleksander Gurbiel (l. 32) strz. Piotr Habrych (l. 43) strz. Franciszek Hajduk (l. 33) strz. Stanisław Hajtałowicz (l. 33) kpr. Henryk Himmler kpr. Bohdan Iwanowski (l. 39) plut. Placyd Jabłuszewski (l. 42) bomb. Roman Jandy (l. 28) strz. Stanisław Janik (l. 37) strz. Kazimierz Jankowski (l. 35) strz. Piotr Janocha (l. 27) strz. Wincenty Jaraszkiewicz (l. 37) strz. Józef Jarosławski (l. 19) szer. Kazimierz Jarzębowski (l. 39) plut. Alfons Jasiński (l. 38) strz. Ignacy Jasiński (l. 30) kpr. Bolesław Jewsiewicki (l. 37) st. strz. Aleksander Jurczak (l. 47) st. strz. Sylwester Kaczmarek (l. 26) strz. Roman Kajdas (l. 19) bomb. Stanisław Kaliszewski (l. 31) bomb. Paweł Kallas (l. 27) strz. Edward Kaniuk (l. 27) strz. Ludwik Kapusta strz. Józef Kardasz (l. 26) kpr. Stanisław Kartanowicz (l. 42) strz. Leib Kitmacher (l. 29) strz. Jan Kłos (l. 37) sap. Stanisław Kmiotek (l. 38) strz. Józef Koch (l. 36) junak Feliks Kogut (l. 12) junak Stanisław Kogut (l. 17) junak Władysław Kogut (l. 11) strz. Wincenty Kołacz (l. 23) strz. Stanisław Kołodziej (l. 33) strz. Franciszek Kompała (l. 23) strz. Jan Kosiło (l. 37) strz. Zbigniew Kostecki (l. 20) strz. Mikołaj Kowal (l. 19) strz. Edward Kraiński (l. 19) strz. Edward Krasiński (l. 19) mjr Stanisław Kruszyński (l. 43) st. strz. Józef Kubinkiewicz (l. 42) strz. Czesław Kuczyński (l. 21) kpr. Józef Kuder (l. 26) strz. Jerzy Kuderna (l. 25) junak Ludwik Landa (l. 16) strz. Antoni Langa (l. 43) strz. Stefan Lewandowski (l. 37) | strz. Michał Łuczko (l. 22) strz. Mikołaj Łukomski (l. 36) strz. Antoni Machnicki (l. 42) strz. Antoni Majewski (l. 49) strz. Tadeusz Makar (l. 21) strz. Jan Małek (l. 27) strz. Stanisław Mańkiewicz (l. 23) strz. Mateusz Mańko (l. 37) st. strz. Stanisław Mańkowski (l. 30) bomb. Jan Marciniak (l. 38) strz. Bronisław Menciuk (l. 35) strz. Piotr Mendryk (l. 31) strz. Bronisław Micek (l. 20) strz. Witold Miczejko (l. 24) bomb. Bronisław Milewski (l. 32) plut. Edward Musierowicz (l. 41) st. strz. Józef Napierała (l. 36) junak Władysław Niczko (l. 13) strz. Józef Nowacki (l. 36) plut. Jan Nowicki (l. 47) strz. Konrad Nyklasa (l. 39) strz. Jan Olchowski sierż. Jan Oliwka (l. 45) st. strz. Jan Olszak (l. 37) strz. Abraham Opfer (l. 28) strz. Jan Osuch (l. 37) kan. Wacław Otłowski (l. 33) plut. Stanisław Paciorek (l. 44) junak Antoni Pastuszenia (l. 15) bomb. Józef Pęcherek (l. 31) strz. Józef Picyk (l. 29) junak Józef Piotrowski (l. 14) strz. Józef Polowiec (l. 31) strz. Kazimierz Poniatowski (l. 23) strz. Stanisław Porolniczak (l. 29) strz. Stanisław Przybyła (l. 29) strz. Czesław Puciło (l. 24) st. strz. Wacław Pugacz (l. 40) strz. Bronisław Radzian (l. 38) strz. Leon Rajman (l. 23) strz. Włodzimierz Rakiecki (l. 37) strz. Władysław Ratajczyk (l. 33) strz. Michał Romanow (l. 20) strz. Franciszek Romunt (l. 36) strz. Romuald Rosberger strz. Riwa Rozenstrauch kpr. Jan Różycki (l. 44) strz. Józef Rudek (l. 38) kpr. Zygmunt Rydzyński (l. 37) strz. Henryk Rytelewski (l. 34) strz. Ludwik Rzepka (l. 34) sierż. Wacław Salicki (l. 34) junak Edward Sapielarz (l. 16) strz. Kazimierz Schabowski (l. 19) strz. Jan Siczek (l. 35) strz. Bronisław Siedlecki (l. 35) strz. Stanisław Sikora (l. 33) plut. Piotr Sirko (l. 42) junaczka Janina Socha (l. 15) strz. Zbigniew Sowa (l. 19) strz. Stefan Sowiński (l. 43) st. strz. Edmund Spychała (l. 33) mjr Mieczysław Stalewicz strz. Wacław Stankiewicz (l. 22) ppor. Witold Starzyński (l. 37) strz. Michał Staszek (l. 23) kpr. Józef Stawiarski (l. 27) mjr Mieczysław Stecewicz (l. 48) kpr. Władysław Stefanowicz (l. 36) junak Witold Stefanowski (l. 14) st. strz. Józef Steinmetz (l. 31) strz. Bronisław Stosik (l. 31) strz. Emil Streicher (l. 32) kpr. Władysław Sugier (l. 38) kpr. Jan Szarejbrowski (l. 36) strz. Franciszek Szczypiński (l. 24) strz. Jerzy Szparaga (l. 15) strz. Abraham Szulc (l. 20) strz. Kazimierz Szydłowski (l. 33) kan. Jan Szyszko (l. 36) junak Józef Ściański (l. 12) plut. pchor. Czesław Śwital (l. 22) strz. Władysław Taczycki (l. 32) st. strz. Józef Talik (l. 32) por. Olgierd Tarasiewicz (l. 41) kan. Tadeusz Tobiasz (l. 34) strz. Józef Tokarski (l. 19) strz. Wacław Tołwiński (l. 35) strz. Jan Tomankiewicz (l. 35) strz. Stanisław Tomczak (l. 34) strz. Benjamin Tomkiewicz (l. 23) st. strz. Sylwester Troń (l. 33) strz. Stanisław Tumiński (l. 27) strz. Jan Turczyn (l. 21) strz. Stanisław Tylek (l. 34) strz. Walenty Tylkowski (l. 36) ppor. Franciszek Tymkiewicz (l. 33) szer. Walenty Urban (l. 45) por. Franciszek Uszyński (l. 56) strz. Marcin Warda (l. 30) kpr. Leonard Wasilewski (l. 43) strz. Edmund Wereszczyński (l. 44) strz. Jan Wieczorek (l. 42) strz. Franciszek Wiertelak (l. 29) strz. Władysław Wilczek (l. 17) strz. Stanisław Wiśniewski (l. 33) strz. Stanisław Witwicki (l. 33) strz. Emil Wojda (l. 30) strz. Józef Worek (l. 38) strz. Jan Wójcik (l. 29) strz. Szczepan Wójcik (l. 26) strz. Mieczysław Wrzesiński (l. 34) kan. Marian Zabłocki (l. 38) strz. Józef Zaboklicki (l. 32) kpr. Mikołaj Zakrzewiński (l. 26) strz. Wiktor Zakrzewski (l. 39) ochotn. Ewa Załęska (l. 26) junak Zbigniew Zarzycki (l. 13) junak Józef Zawadzki (l. 13) strz. Bolesław Ziemba (l. 19) strz. Franciszek Ziemba (l. 35) strz. Jan Ziemiański (l. 35) kpr. Klaudiusz Zwański junak Adam Zych (l. 17) strz. Józef Żak (l. 19) strz. Władysław Żebro (l. 28) strz. Bolesław Żuchowski (l. 30) strz. Jan Żurakowski (l. 17) |
http://www.dlibra.karta.org.pl/dlibra/doccontent?id=30907
W drugiej części nekropolii umieszczono 20 symbolicznych mogił oraz jedyny zachowany oryginalny nagrobek z pierwotnego, zniszczonego, cmentarza.
Oryginalny nagrobek poświęcony jest Winie Chądzyńskiej, zmarłej 3 kwietnia 1942 r.
WINA(2)
CHĄDZYŃSKA-DAG[…(3)]
UKOCHANE SŁONECZKO ADAMA(4)
ZGASŁO 3 KWIETNIA 1942
I TU SPOCZYWA
ZIEMIO OBCA
CIĘŻKĄ BYŁAŚ JEJ w ŻYCIU
BĄDŹ JEJ LEKKĄ w ŚMIERCI
MÓJ DUCH NIE OPUŚCI CIĘ NIGDY
CMW.DOK
Co ciekawe, cmentarz posiada swojego uzbeckiego opiekuna. Podczas gdy my chodziliśmy między tablicami i obeliskami oraz robiliśmy zdjęcia on przysiadł na cmentarnym murku i jak już zobaczył, że zamierzamy się zbierać zawołał nas do siebie. Po krótkiej rozmowie poprosił nas o wpisanie się na listę odwiedzających (we wrześniu przed nami była tylko jedna osoba, a my byliśmy tam już pod koniec miesiąca) oraz wręczył nam ulotkę dotyczącą polskim cmentarzom wojennym w Uzbekistanie.
To była dla nas cenna i ważna wizyta.
(1) napis nieczytelny
(2) Wacława
(3) nagrobek uszkodzony
(4) Adam Graber – narzeczony Wacławy Chądzyńskiej, zginął 8 maja 1944 r. pod Monte Cassino
Piękne opracowanie, przywrócona pamięć. ZW
OdpowiedzUsuńWitam,
OdpowiedzUsuńTeż piszemy bloga, ale o podróżach.
W pisanym teraz poście chcielibyśmy się powołać na Pana powyższy post. Czy ewentualnie możemy w naszym blogu zamieścić link do Pana bloga?
Proszę o informacje, o ile Pan ją posiada:
1. Skąd wiadomo, że oryginalny nagrobek to nagrobek Wacławy Chądzyńskiej? nie ma jej na liście pochowanych osób na cmentarzu.
2. Skąd wiadomo, że była to narzeczona Adama Grabera, który zginął pod Monte Cassino?
Gratulujemy wytrwałości i dociekliwości.
Pozdrawiamy
Lila i Jurek
www.podrozeliliijurka.blogspot.com
Witam, bardzo dziękuję za wcześniejsze zapytanie i oczywiście proszę śmiało zamieścić na swojej stronie link do mojego wpisu :) Natomiast co do pytań:
Usuń1. wiadomo, gdyż jej imię i nazwisko znajdują się na tym nagrobku (co widać chociażby na zdjęciu); nie umieszczałem jej natomiast wśród wcześniej wymienionych osób, ponieważ stworzona lista obejmuje jedynie osoby wskazane na tablicach, znajdujących się w pierwszej, wojskowej części nekropolii. Zachowany nagrobek Wacaławy Chądzyńskiej jest w części cywilnej.
2. to już efekt moich własnych poszukiwań, byłem ciekawy kim jest tajemniczy "Adam" z inskrypcji. Niestety już nie pamiętam jak do tego dotarłem, ale widzę, że obecnie wystarczyć wpisać w google nazwiska narzeczonych i wyskakuje kilka ciekawych wyników :)
W razie jakichś dalszych pytań, z chęcią spróbuję pomóc.
Pozdrawiam,
BCz
Dziękujemy za szybką odpowiedź. Jak opublikujemy nasz post to damy znać. Wczoraj natomiast opublikowaliśmy post o Samarkandzie. Link tu: https://podrozeliliijurka.blogspot.com/2019/05/4-uzbekistan-samarkanda-jedno-z.html
OdpowiedzUsuńPozdrawiamy
W uzupełnieniu informuję, że opublikowaliśmy nasz post o Shahrisabz. Jest w nim link do Pańskiego bloga. Nasz link: https://podrozeliliijurka.blogspot.com/2020/08/5-uzbekistan-szahirsabz.html
UsuńPozdrawiamy
Bardzo dziękuję za informację! :)
UsuńJa tam byłem w maju 2018. Cmentarzem opiekował się miejscowy staruszek i on również był w posiadaniu księgi pamiątkowej. Przykre, że tak niewielu Polaków zagląda na ten cmentarz - średnio 1-2 wpisy w miesiącu. Smuci i dziwi, bo sam cmentarz położony jest w dogodnym miejscu.
OdpowiedzUsuńBardzo sympatyczny człowiek, opowiedział nam w kilku słowach o cmentarzu :) I tak, też zwróciliśmy uwagę na to, że niewiele osób tam dociera. Natomiast co do dogodności miejsca to ja to inaczej pamiętam, ale może dlatego, że odwiedziliśmy to miejsce wracając z Ak-Saraj i musieliśmy na dziko pokonać kilkupasmową ulicę... ;)
UsuńВялікае дзякуй! Знайшла сярод пахаваных брата сваёй бабулі Менцюка Браніслава. Родам з Беларусі, з вёскі Канюшаўшчына. Я нават уявіць сабе не магла, што ён можа быць пахаваны ва Узбекістане!!! Шукалі ўсюды, толькі не там, ужо доўгі час.
OdpowiedzUsuńЯ вельмі рады! :)
UsuńDobry wieczor,
OdpowiedzUsuńczy posiada Pan jeszcze jakies inne zdjecie tablicy, na ktorej umieszczone jest nazwisko Wladyslawa Niczko? Pytam, gdyz byl to moj kuzyn.
Pozdrawiam
Robert Niczko
Proszę sprawdzić mejla :)
UsuńPięknie zadbany cmentarz
OdpowiedzUsuń